Zdzicha - dziewczyna z Powstania

  -    Jaka ona była?

 -  Przede wszystkim bardzo odważna. Zanurzona po uszy w konspiracji. Nazywała się Stefania Podgórska. To za jej sprawą w szkole włókienniczej, do której uczęszczałam (poziom gimnazjum - przyp. red.) uczniowie przygotowywali paczki żywnościowe dla jeńców wojennych pochodzących z Kresów. Tłumaczyła nam wówczas, że nie mogą oni liczyć na pomoc z rodzinnych domów, bo one już nie istnieją... Ich rodziny zostały wywiezione na Sybir. Nikt zatem paczki do nich nie wyśle. Musimy to czynić my. I czyniliśmy to. Z zapałem. Przez wiele, wiele miesięcy. Umiała nas do tego przekonać. 

Pomagali także nasi rodzice. Do dziś pamiętam jak razem z mamą pakowałam do tych paczek wędzoną słoninę i suszone owoce.

Nalepki z adresami jeńców dostarczał nam Polski Czerwony Krzyż. Mówię o tych paczkach, bo od nich się zaczęło. Ale tak naprawdę to właśnie profesor Podgórska zaszczepiła we mnie potrzebę walki o wolną Polskę. To ona, wiosną 1944 roku, wypowiedziała słowa, które do dziś pamiętam:  "Kiedy więc zacznie się ZAWIERUCHA, udajcie się na najbliższy punkt rekrutacyjny i ofiarujcie swoją pomoc".

 - To Powstanie czuło się w powietrzu. Konspiracyjnym szyfrem mówili o nim moi starsi koledzy. Pewnie żaden z nich nie przypuszczał, że wyłapuję i analizuję każde ich zdanie. Chciałam być potrzebna. Rwałam się do walki. Jak oni.

Tamtego dnia wyszłam z naszego domu przy ulicy Górczewskiej 39 (dzielnica Wola) już o godzinie 15.00. Dałam sobie dwie godziny czasu, aby  - po pierwsze -  dotrzeć do właściwego miejsca, czyli  na ulicę  Karolkową, po drugie -  przekonać do siebie moich potencjalnych dowódców. Los jednak sprawił mi niespodziankę. Ułatwił mi realizację planów. W drodze spotkałam bowiem mojego brata ciotecznego, który zmierzał w tym samym kierunku. Ponieważ był on mocno zaangażowany w przygotowania do Powstania, toteż po dotarciu  na miejsce przedstawił mnie komu trzeba i poręczył za mnie. W "GODZINIE W" byłam już łączniczką batalionu CZATA 49, a konkretnie plutonu porucznika "Cedry" (Jana Andrzeja Byczkowskiego  - przyp. red.).

  - Pozwolę sobie wrócić do pierwszego zdania tej części wypowiedzi. Powiedziała Pani: "Wyszłam z domu." Ot, tak, po prostu? Nikomu nic nie mówiąc?

  - Nie mogłam nikogo wtajemniczać w moje plany, bo reakcja najbliższych była do przewidzenia...

 -  Urodziłam się 8 stycznia 1928 roku, zatem miałam szesnaście i pół roku. Proszę mi wierzyć, wola walki była we mnie ogromna. Czułam, że muszę. Że tak trzeba. (chwila milczenia) Ale przyznam też, że chyba nie do końca zdawałam sobie sprawę z ogromu niebezpieczeństwa, zagrożenia...Może to i dobrze...

  - To było już w pierwszych dniach Powstania. Dostałam rozkaz, aby z domu jednego z batalionowych kolegów przynieść broń. Brakowało jej. Liczyliśmy na zrzuty aliantów... To był szczególny rodzaj pistoletu -  Vis 9 mm. Ukryty był w kominie prasowali (tzw. magla), którą prowadziła jego mama.

W drodze to tego miejsca, niespodziewanie natknęłam się na jedną z moich sióstr. Szła odwiedzić naszą ciocię. Ponieważ byłam zbyt przejęta powierzonym mi zadaniem, nie wdawałam się z nią w dłuższe dyskusje. Obiecałam natomiast, że w drodze powrotnej złoże cioci wizytę i wówczas porozmawiamy.

Wydobycie broni z komina przebiegło bardzo spokojnie. Rodzicielka kolegi nie zdążyła się nawet zorientować, co jest w zabieranej przeze mnie paczce. A może tylko udawała...Bez problemu też przystała na moją propozycję zamiany odzieży.

  Moja obcisła jesionka uniemożliwiała mi odpowiednie zakamuflowanie tego pakunku. Musiałam go przecież nieść przez miasto. Ta cicha, mądra kobieta, bez zbędnych pytań -  oddała mi swoją, dużo luźniejszą.

Mając ten etap za sobą, przystąpiłam do drugiego -  minut kilka dla siostry i cioci. Pech chciał, że podczas mojej z nimi grzecznej rozmowy o pogodzie, zdrowiu i sytuacji politycznej -  za oknem rozległy się strzały. Siostra złapała mnie wówczas za rękę i nerwowo krzyknęła: "Nigdzie nie pójdziesz. Zostaniesz z nami!".

W momencie, w którym próbowałam wyswobodzić się z tego uścisku rozchyliły się poły mojego/nie mojego płaszcza...W oczach siostry zobaczyłam jeszcze większy strach i przerażenie. Uciekłam. (chwila milczenia)

To było moje ostatnie z nimi spotkanie.  Kilka dni później, wraz z innymi lokatorami tej kamienicy, obie zginęły w jednym z bombardowań...

A wracając do tematu mojego zadania, to w drodze powrotnej do bazy czekało mnie jeszcze jedno nieoczekiwane spotkanie. Rozmowa w cztery oczy z żołnierzem Wehrmachtu. 

 -  Incydent z siostrą sprawił, że serce tłukło się we mnie jak oszalałe. A kiedy biegnąc pod mostem kolejowym usłyszałam: HALT! -  miałam wrażenie, że już wyskakuje mi z klatki piersiowej. Nie wpadłam jednak w panikę. Wiedziałam, że muszę zachować spokój. Że nie mogę okazać zdenerwowania. Zanim więc ów niemiecki żołnierz zbliżył się do mnie, miałam już swój plan. Dziś mam świadomość, że był strasznie naiwny, ale...

Zdjęłam z nogi but i na głos, po niemiecku (przydały się znienawidzone lekcje tego języka w szkole), wypowiedziałam mniej więcej takie zdanie: "Ojej, mama strasznie na mnie nakrzyczy, że zniszczyłam te nowe koreczki". W moim działaniu chodziło o to, abym nie musiała patrzeć mu prosto w oczy, i abym -  spuszczając oczy w dół -  mogła sprawdzić z kim mam do czynienia. Z żołnierzem jakiej formacji.

   -  Już wówczas posiadałam dość sporą wiedzę na temat cech charakterystycznych umundurowania niemieckiego wojska. Wystarczyło spojrzenie na jego buty. 

To był, jak już wcześniej wspomniałam, żołnierz Wehrmachtu. Starszy mężczyzna pokiwał głową, pokiwał palcem i kazał mi czym prędzej wracać do domu. Mówił coś o tym, że tam bardzo niebezpiecznie. Że strzelają. Że ryzykuję...

  -  Kiedy dobiegłam do bazy, okazało się, że całe to moje z nim spotkanie nerwowo obserwowała grupka  kolegów z naszego batalionu. Wśród nich ten, w którego domu byłam. Jego mocny uścisk czuję do dziś. Od tamtej pory stał się jedną z bliższych mi osób na bojowym szlaku.

  -  Nasz bojowy szlak prowadził z Woli przez Stare Miasto, Śródmieście, Czerniaków, Mokotów. Braliśmy udział w dramatycznych i krwawych walkach o cmentarz na Woli, magazyny na ulicy Stawki, Dworzec Gdański, szpital św. Jana Bożego. Walczyliśmy także w przypłaconych wieloma ofiarami akcjach, takich jak: próba połączenia sił AK z Żoliborza i Kampinosu ze Starym Miastem, desant na Plac Bankowy, obrona przyczółka Czerniakowskiego i wiele innych.

(chwila milczenia)

 W jednej z tych akcji kula dosięgła i mnie ...To stało się w Śródmieściu, w lokalu YMCA (z ang. Young Men's Christian Association -  Związek Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej) przy ulicy Konopnickiej. Wraz z moim przyjacielem Bogdanem, z wieżyczki dachu, obserwowaliśmy Sejm i Ambasadę Francuską. Nasz 24. godzinny dyżur rozpoczęliśmy 6 września w samo południe. W specjalnym zeszycie notowaliśmy wszystko, co wydawało nam się istotne.

Kiedy 7 września około 11.00 po raz ostatni po niego sięgałam, aby dopisać w już sporządzonym raporcie moje przypuszczenia związane z istnieniem podkopu po murem w okolicach Sejmu, poczułam ogromny ból. Kula przeszyła mi twarz...

To był pocisk dum - dum,  który wnikając w ciało, deformuje się, tworząc rozległe rany. W moim przypadku wniknął w policzek, rozrywając mi nos, usta i zęby. Prawdopodobnie gdybym się nie nachyliła, by sięgnąć po wspomniany zeszyt, nie byłoby dziś tej naszej rozmowy, bo nie byłoby mnie. Śmiem twierdzić, że strzelec mierzył w skroń.

 -  W jaki sposób udzielono Pani pomocy?

-  Pierwszy krok to próba opatrzenia rany. Tę pomoc otrzymałam od naszych dwóch batalionowych sanitaruszek. Drugi krok to decyzja o sprowadzeniu lekarza z pobliskiego szpitala św. Łazarza przy ulicy Książęcej.

Pani doktor założyła mi na twarzy 63 szwy. Bez znieczulenia. Ból nie do opisania, a w mojej głowie słowa profesor Stefanii Podgórskiej: " Ginąć i cierpieć za Ojczyznę to honor". Wiem, że trudno dziś w to uwierzyć, ale my tacy właśnie byliśmy.

A wracając do lekarki,  zrobiła fantastyczną robotę. Znów miałam szczęście. Była zdolnym chirurgiem i odważnym człowiekiem. Podczas trwania tego zabiegu budynek YMCA był już bowiem pod obstrzałem niemieckiego wojska. A ona robiła swoje... Ratowała moje życie...

Jakby tego wszystkiego było mało, kiedy leżałam na prowizorycznym stole operacyjnym - dwa odłamki granatów zraniły moją rękę. Jeden został wyciągnięty od razu. Drugi -  po latach. Już w niewoli. Ale to inna historia.

-  Co działo się z Panią po zakończeniu tego zabiegu operacyjnego?

-  Niemal od razu, a były to już godziny nocne, wraz kilkoma innymi osobami, opuściłam ten lokal. Idąc przekopami, a na niektórych odcinkach, czołgając się, udaliśmy się na Czerniaków. Pamiętam, że jedną ręką podtrzymywałam opatrunek, a drugą - wyciągniętą do przodu -  asekurowałam się przed upadkiem.  Byłam przecież bardzo osłabiona...

Tamtej nocy w walce przy YMCA  zginął mój drugi już z kolei dowódca - cichociemny, Jan Bienias "Osterba". Pierwszy,  "Cedro" - stracił życie pod koniec sierpnia, podczas walk na Palcu Bankowym. Obu wspominam. Obu podziwiałam i zawsze podziwiać będę.